Verðum að setja stopp á hugsunarháttinn hjá þeim sem bera ábyrgð á framkvæmdunum við Káranhnjúka
– Mér sýnist að hér sé farið heldur illa af stað. Það er eiginlega sorglegt að sjá hvað þessi stærsta framkvæmd Íslandssögunar höktir nú um stundir. Ég get ekki betur séð en að íslensk stjórnvöld hafi látið sér nægja að taka ákvörðun um að skella sér í að virkja við Kárahnjúka, og þar með telji þau sig stikkfrí. Það er með ólíkindum hvað margt hefur verið látið reka á reiðanum nú í verkbyrjun.
Þetta segir Þorbjörn Guðmundsson framkvæmdastjóri Samiðnar, sem hefur tekið að sér að vera í forsvari fyrir verkalýðshreyfinguna í málum starfsmannanna á Vesturöræfum.
– Satt best að segja er mér verulega brugðið eftir að hafa fylgst með andrúmsloftinu við Kárahnjúka undanfarna daga og vikur. Ekki nóg með að hinn ítalski verktaki leiti allra leiða til að lágmarka launakostnað sinn og annan kostnað vegna starfsmannahalds heldur hefur undirbúningur þessara framkvæmda af hálfu íslenskra stjórnvalda og Landsvirkjunar verið þeim álitshnekkir. Maður hlýtur að spyrja sig hvers vegna ekki var búið að koma upp þokkalegum starfsmannabúðum fyrir sporgönguliðið, meðal annars fyrir þá sem eru að setja upp varanlegu búðirnar. Hvers vegna var ekki búið að finna almennilegt neysluvatn fyrir hið væntanlega 800–1000 manna þorp sem þarna er að rísa. Menn standa ennþá frammi fyrir því að skólpmál staðarins eru í ólestri. Það er ekki forsvaranlegt að stefna öllu þessi fólki upp á hálendið og vera ekki búinn að undirbúa það betur. Nú þurfa menn að bretta upp ermarnar og fara í að sinna sínum skyldum.
– Nú ríður á að opinberir aðilar komi að málum með meiri krafti svo að almennilegt skikk verði komið á hlutina áður en vetur skellur á, segir Þorbjörn. Hann segir að eftirlitsstofnanir hins opinbera, svo sem eldvarnaeftirlit, heilbrigðiseftirlit, byggingareftirlit og löggæsla, hafi ekkert bolmagn vegna fjárskorts til að fylgjast með því sem er að gerast á staðnum.
Peninga vantar
– Stjórnvöld hafa ekkert aukið við fjármagn til þeirra stofnana sem þurfa að fylgjast með til að tryggja að farið sé að íslenskum lögum og reglum, segir Þorbjörn, sem telur enga vanþörf á að strangt eftirlit verði haft með því sem er að gerast við Kárahnjúka.
– Því miður er það svo að ítalska verktakafyrirtækið Impregilo, sem hreppti þetta mikla verk með undarlega lágu tilboði, hefur að því er virðist ekki haft fyrir því að kynna sér nægilega vel það starfsumhverfi sem ríkir á Íslandi. Við höfum vanist því að erlendir verktakar sem bjóða hér í verk geri það í samvinnu við íslensk fyrirtæki, ekki síst til að tryggja að til staðar sé þekking á þeim aðstæðum sem unnið er við. Það eru skýr ákvæði í útboðsgögnum um að verktakinn kynni sér aðstæður á íslenskum vinnumarkaði og þekki þær reglur sem gilda um svona framkvæmdir hér á landi.
– Það lítur út fyrir að Impregilo-menn taki þetta ákvæði ekki alvarlega. Það er breið gjá milli Ítalanna og íslensks veruleika. Þeir eru greinilega vanir því að komast upp með ýmislegt þar sem þeir hafa starfað áður, segir Þorbjörn, og bætir við að auk þess að í útboðsgögnum Landvirkjunar sé ákvæði um að verktakinn fylgi íslenskum lögum og reglum sé virkjanasamningur verkalýðshreyfingarinnar við atvinnurekendur hluti af útboðsgögnunum og sé skylt að fylgja þeim samningi.
– Í virkjanasamningnum er kveðið skýrt á um hver skuli vera lágmarkslaun þeirra sem vinna við framkvæmdina. Þar eru einnig ýmis ákvæði sem lúta að aðbúnaði starfsfólks og vinnutíma. Það hefur því miður komið á daginn að hinir ítölsku verktakar hafa reynt að sniðganga samninginn á ýmsan hátt, bæði við beinar launagreiðslur og aðbúnað starfmanna, sem hefur ekki verið viðunandi. Það sem er alvarlegast í þessu að mínu mati fyrir okkur Íslendinga, segir Þorbjörn, er að hingað til lands eru komin hundruð útlendinga á vegum Impregilo á laun sem eru langt undir lágmarkslaunum á Íslandi. Flestir verkamennirnir á staðnum eru Portúgalar sem fengnir eru á leigu frá starfsmannaleigufyrirtækjum í Portúgal. Það hefur reynst afar erfitt að fá það á hreint hvað þessir menn fá í laun. Við höfum skýlausan rétt til að fara yfir ráðningarsamninga þeirra, en þeir segja ekki alla söguna. Það kemur ekki fram í þessum samningum hvað verkamennirnir þurfa að greiða í kostnað vegna þeirra, og okkur grunar að starfsmannaleigurnar haldi hluta af laununum eftir. Það er ómögulegt að segja hvað það er stór upphæð eða hvar þeir peningar enda að lokum.
Óttast brottrekstur
Portúgölsku verkamennirnir hafa verið afar tregir til að gera grein fyrir sínum launamálum af ótta við að verða reknir. Það hefur raunar borið talsvert á því að starfsmenn hafi verið reknir af minnsta tilefni úr vinnu hjá Impregilo. Fyrir hina erlendu starfsmenn er það alvarlegt mál ef þeim er sagt upp störfum. Ekki nóg með að þeir þurfi sjálfir að greiða útlagðan kostnað vegna sinna eigin ferða heldur þurfa þeir að bera kostnað við að útvega nýjan mann í sinn stað, segir Þorbjörn. Hann segir að nokkrir Íslendingar hafi einnig verið reknir fyrirvaralaust.
– Sá grunur læðist að manni að Impregilo-menn vilji ekki þiggja starfskrafta Íslendinga þótt þeir séu heimavanir. Framkoma þeirra í garð íslenskra starfsmanna bendir til þess. Nú eru komnir á svæðið um 500 starfsmenn, en þar af eru aðeins um 100 Íslendingar. Þegar þessar framkvæmdir voru í undirbúningi var gert ráð fyrir að í upphafi þeirra yrði ekki þörf á erlendu vinnuafli til verksins. Annað hefur komið á daginn. Það helgast ekki af því að Íslendingar vilji ekki vinna á svæðinu – áhuginn er nægur ef marka má viðbörgð Íslendinga við atvinnuauglýsingu frá fyrirtækinu. Þá sóttu yfir þúsund Íslendingar um hin margvísleg störf sem í boði voru.
Þorbjörn segist vera sammála þeim fjölmörgu sem hafa haldið því fram að ítalska fyrirtækið hafi byggt kostnaðarmat sitt á framkvæmdinni, þannig að það ætti að notast við ódýrt vinnuafl til verksins.
– Það er áhyggjuefni fyrir íslenskt samfélag, ekki síst fyrir fyrirtækin, ef erlend verktakafyrirtæki komast upp með að undirbjóða innlend fyrirtæki með því að greiða starfsmönnum sínum lægri laun en hér þekkjast. Það er brýnt að þessi þróun verði stöðvuð og það strax. Það á eftir að bjóða út mörg stór verkefni samfara þessum miklu framkvæmdum. Það er hætta á því að íslensk fyrirtæki og launafólk verði bara áhorfendur að þessum framkvæmdum ef ekki tekst að koma í veg fyrir að erlend verktakafyrirtæki hagi sér með þessum hætti hér á landi: Flytji inn menn á öllum aldri, borgi þeim 300–600 krónur á tímann, vísi þeim á óviðunandi starfsmannaaðstöðu. Við eigum ekki að sætta okkur við þetta, hvorki fyrir okkur hönd né þeirra erlendu starfsmanna sem hingað eru komnir. Það er ekki annað hægt en lýsa yfir samúð með þessum erlendu verkamönnum sem hafa sest að á hálendi Íslands, tala flestir einungis móðurmál sitt, eru fáfróðir um þær aðstæður sem geta ríkt á norðaustanverðu hálendi Íslands, eiga ekki fyrir farinu heim, og eru fjötraðir í vistarbandi ráðningarsamningsins við starfsmannaleiguna.
-sg